• Facebook
  • Czytelnia
  • Redakcja i Kontakt
eKronika
  • Archiwum artykułów
  • Szukaj
  • Menu

Home / Tajemnica adwokacka przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w 2025 r.

Tajemnica adwokacka przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w 2025 r.

16 maja 2025/w Najnowsze artykuły, wydanie-79 /Autor adw. dr hab. Magdalena Fracczak-Matusiak, prof. UŁ

W bieżącym roku tajemnica adwokacka była już dwukrotnie przedmiotem rozważań Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu: w wyrokach w sprawie Reznik v. Ukraina oraz w sprawie Kulák v. Słowacja. Z obu można wyciągnąć pewne wnioski natury ogólnej, które mogą mieć przełożenie na prawo polskie.

Skarżący w sprawie Reznik v. Ukraina był adwokatem świadczącym usługi na rzecz jednego z ukraińskich przedsiębiorstw. Przekazało ono adwokatowi do analizy i opinii prawnej 107 umów. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ukrainy wszczęło postępowanie karne w sprawie różnych przestępstw, które miałyby być popełnione przez zarząd tego przedsiębiorstwa. Przedsiębiorstwo poprosiło Reznika o zwrot 107 oryginałów umów, co ten wykonał. Jednakże właściwy prokurator złożył wniosek o wydanie przez sąd nakaz przeszukania mieszkania adwokata. W tym samym dniu sędzia śledczy na posiedzeniu niejawnym w obecności przedstawiciela organów ścigania wydał postanowienie o nakazie przeszukania, zauważając, że adwokat zwrócił owe 107 umów, ale nadal brak jest dokumentów dotyczących instalacji serwera na rzecz przedsiębiorstwa. Nakaz przeszukania dotyczył dokumentów związanych z tym przedsiębiorstwem, jak również z 13 innymi przedsiębiorstwami (partnerami handlowymi tego pierwszego) oraz z dziewięcioma różnymi osobami fizycznymi (managerami przedsiębiorstwa głównego i jego partnerów handlowych). Postanowienie to nie podlegało zaskarżeniu. Policjant i dwóch biegłych informatyków dokonali przeszukania w obecności skarżącego oraz w obecności trzech przedstawicieli rady adwokackiej i dwóch świadków. Na skutek przeszukania zatrzymano kilka pustych kartek papieru, opieczętowanych pieczątkami różnych przedsiębiorstw (ale nie tych objętych postanowieniem sądu), dysk twardy komputera oraz pendrive. Dysk twardy i pendrive zostały poddane analizie biegłych informatyków. Adwokat zażądał zwrotu dysku i pendrive’a, ale prokurator mu odmówił twierdząc, że nie jest on stroną postępowania karnego, a przedmioty te zostały włączone do materiału dowodowego. Adwokat zaskarżył to postanowienie, ale sąd utrzymał je w mocy.

Rozpoznając sprawę ETPCz, przypomniał, że przeszukanie kancelarii lub mieszkania adwokata stanowi ingerencję w art. 8 EKPC (prawo do poszanowania prywatności), wszelkie ograniczenia tego prawa muszą zaś być zgodne z prawem, to znaczy muszą mieć podstawę prawną, muszą służyć uzasadnionemu celowi i muszą być konieczne w społeczeństwie demokratycznym. Przeszukania pomieszczeń adwokackich są natomiast poddane ściślejszym wymogom formalnym niż przeszukania pomieszczeń należących do innych osób, ponieważ stanowią one ingerencję w tajemnicę adwokacką. Trybunał zauważył, że przeszukanie miało podstawę prawną w prawie krajowym, jednakże z przepisów prawa nie wynikało w sposób dostatecznie jasny, czy zakazują one zatrzymania materiałów objętych tajemnicą adwokacką we wszystkich okolicznościach. Ponadto prawa przedstawicieli samorządu uczestniczących w przeszukaniach nie różniły się od praw innych uczestników przeszukania. Mogli oni jedynie zadawać pytania i zgłaszać wnioski do protokołu, ale te nie wymagały żadnych czynności od organów postępowania. Nie ma też procedury rozwiązywania sporów przed niezależnym sądem pomiędzy przedstawicielami samorządu adwokackiego a organami ścigania. Prawo krajowe Ukrainy nie przewiduje również żadnych gwarancji proceduralnych dotyczących analizy danych zawartych na nośnikach elektronicznych, a przecież nośniki te zawierały dużo materiałów objętych tajemnicą adwokacką i niedotyczących podmiotów objętych śledztwem. Zresztą sam adwokat nie był podejrzany o żaden czyn zabroniony, był jedynie adwokatem osób podejrzanych. Skarżącemu nie przysługiwał też skuteczny środek kontroli postanowienia o przeszukaniu, a sam nakaz przeszukania był bardzo szeroki. To pozwoliło Trybunałowi na postawienie konkluzji, że przeprowadzone przeszukanie było pozbawione wystarczających gwarancji proceduralnych, przez co nie mogło być usprawiedliwione w społeczeństwie demokratycznym, w związku z czym doszło do naruszenia art. 8 EKPC, jak również do naruszenia art. 13 EKPC (prawo do skutecznego środka).

W przypadku sprawy Kulák v. Słowacja słowacka Krajowa Agencja Kryminalna wszczęła śledztwo przeciwko osobom z lub spoza wymiaru sprawiedliwości, które miały przyjmować łapówki, nadużywać stanowiska i wpływać na niezależność sądownictwa. W tym celu KAK powołała eksperta, który miał sporządzić raport o komputerach, telefonach komórkowych i innych urządzeniach elektronicznych. Na skutek tych czynności prokuratura wniosła akt oskarżenia przeciwko 18 osobom, w tym przeciwko 13 sędziom. Jeden z byłych sędziów zeznał, że skarżący, jako obrońca oskarżonego w jednym z postępowań, tak naprawdę sporządził projekt wyroku sądu pierwszej instancji, a interesy oskarżonego były bronione przez jednego z sędziów. W następstwie prokurator wydał postanowienie o przeszukaniu kancelarii adwokackiej tego adwokata obrońcy, które obejmowało zatrzymanie wszystkich urządzeń elektronicznych należących do skarżącego. Ostatecznie 10 osobom, w tym skarżącemu adwokatowi, zostały postawione zarzuty również dotyczące korupcji i nadużywania stanowiska. Adwokat miał zarejestrowaną działalność gospodarczą pod adresem domowym i tam organy ścigania próbowały dokonać przeszukania, którego dotyczył nakaz. Po uzyskaniu informacji, że posiada on inny faktyczny adres siedziby kancelarii, nieobjęty postanowieniem o przeszukaniu, organy ścigania pojechały tam i dokonały przeszukania bez stosownego postanowienia. Przeszukanie zostało dokonane w obecności technika policyjnego oraz przedstawiciela samorządu zawodowego. Zostały zajęte różne nośniki elektroniczne, w tym komputer skarżącego adwokata, który zawierał informacje o wielu jego klientach całkowicie niezwiązanych z prawą, która była podstawą przeszukania. Różne środki zaskarżenia skarżącego dotyczące przeszukania i zajęcia nośników były nieskuteczne, w tym również wniesiona przez niego skarga konstytucyjna. Biegły dokonał analizy zawartości nośników skarżącego, jednocześnie wykraczając przy tej czynności poza słowa klucze wskazane w postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu z opinii biegłego. Ani skarżący, ani przedstawiciel samorządu adwokackiego nie uczestniczyli w czynności badania zawartości nośników i nie mogli się temu przeciwstawić. Skarżący wniósł kolejną skargę konstytucyjną, która również została oddalona. Postępowanie karne przeciwko skarżącemu nadal się toczy.

W kontekście tej sprawy Trybunał przypomniał, że Konwencja nie zakazuje nakładania na adwokatów pewnych obowiązków związanych z ich relacji z klientami. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji, gdy adwokat jest podejrzany o współudział w czynie zabronionym. Jednakże w takim przypadku, ze względu na fundamentalną rolę adwokatów w wymiarze sprawiedliwości, muszą istnieć ścisłe proceduralne ramy prawne, co wymaga co najmniej obecności i efektywnego uczestniczenia niezależnego wykwalifikowanego w prawie obserwatora w czynności przeszukania.

Trybunał zauważył, że w konkretnej sprawie skarżącego Kuláka nie było niezwłocznej sądowej kontroli ex post. W postępowaniu przygotowawczym tę kwestię badał jedynie prokurator, który nie jest niezależnym sądem, mogła być ona następnie dopiero przedmiotem badania przez sąd meriti w postępowaniu karnym po wniesieniu aktu oskarżenia. Rola przedstawiciela samorządu adwokackiego przy przeszukaniu była zaś czysto symboliczna i formalna, gdyż nie był on w stanie w żaden sposób ingerować w czynności przeszukania, co w sposób praktyczny i skuteczny miałoby zapewnić poszanowanie dla tajemnicy adwokackiej. Zajęto cały sprzęt elektroniczny skarżącego, czym organy ścigania wykroczyły poza zakres wskazany w postanowieniu o przeszukaniu, prawo krajowe zaś nie przewidywało środków ochronnych dla materiałów objętych tajemnicą adwokacką niezwiązanych z prowadzonym postępowaniem karnym. Niezrozumiały był też zwrot komputera skarżącego dopiero po 15 miesiącach, co miało wpływ na jego pracę jako adwokata. Dlatego, zdaniem Trybunału, doszło do naruszenia art. 8 EKPC.

Obydwa te orzeczenia zwracają uwagę na bardzo istotną kwestię, a mianowicie na rolę przedstawiciela samorządu adwokackiego przy przeszukaniach dokonywanych w pomieszczeniach adwokackich. Jak wynika z wyroków ETPCz, ta rola nie może być jedynie formalna i marginalna, sprowadzająca się do samej obecności przedstawiciela samorządu przy czynności przeszukania. Musi on być wyposażony w realne, efektywne kompetencje pozwalające mu na wpływanie na przebieg przeszukania i zapobieżenie bezprawnym naruszeniom tajemnicy adwokackiej. W tym kontekście można nadmienić, że prawo polskie również w żaden sposób nie przewiduje takiego aktywnego uczestniczenia przedstawiciela samorządu adwokackiego w przeszukaniu, co może stanowić podstawę potencjalnej odpowiedzialności Polski przed ETPCz. Art. 224 § 2 k.p.k. wskazuje jedynie, że podczas przeszukania może być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania albo nie utrudnia go w istotny sposób. Zgodnie zaś z § 20 Kodeksu Etyki Adwokackiej w przypadku dokonywanego przeszukania w lokalu, w którym adwokat wykonuje zawód, lub w mieszkaniu prywatnym adwokata, jest on obowiązany żądać uczestniczenia w tej czynności przedstawiciela samorządu adwokackiego. Obecność przedstawiciela samorządu nie wynika więc nawet z przepisów procedury karnej, a jedynie z deontologii zawodowej. Takie ujęcie w przepisach w świetle przytoczonego orzecznictwa ETPCz jest wadliwe.

Tutaj można zwrócić uwagę na prawo sąsiada Polski – Czech, w których przedstawiciel samorządu zawodowego jest nie tylko obecny przy przeszukaniu, lecz także dokonuje oceny dokumentacji i nośników adwokackich oraz ewentualnie wydaje zgodę na ich zatrzymanie przez organy ścigania. W przypadku braku takiej zgody organy ścigania muszą zwrócić się do sądu o rozstrzygnięcie tej sprawy, a do czasu rozstrzygnięcia sporne materiały są zabezpieczane przez samorząd adwokacki, a nie organy ścigania (żeby te nie zapoznały się z materiałami w trybie pozaprocesowym, bez zezwolenia sądu) – § 85b czeskiego k.p.k. Warto pomyśleć
w Polsce nad analogicznymi rozwią-
zaniami.

I to samorząd powinien polskiemu prawodawcy takie rozwiązanie zaproponować.

O autorze artykułu

adw. dr hab. Magdalena Fracczak-Matusiak, prof. UŁ
adw. dr hab. Magdalena Fracczak-Matusiak, prof. UŁ
Adwokat.
Ostatnie posty

Archiwum autora

  • Tajemnica adwokacka przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w 2025 r.Najnowsze artykuły2025.05.16Tajemnica adwokacka przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w 2025 r.
  • Ochrona klimatu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowiekawydanie-782024.12.17Ochrona klimatu przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka
  • Szkolenia2022.01.10Tajemnica Zawodowa Prawników, Dziennikarzy i Lekarzy
  • Szkolenia2019.02.28Adwokaci się szkolą. Konferencja z okazji 25-lecia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w Polsce
Doceń i poleć nas
  • Udostępnij Facebook
  • Wyślij e-mail
https://ekronika.pl/storage/2019/06/kronika-logo.jpg 0 0 adw. dr hab. Magdalena Fracczak-Matusiak, prof. UŁ https://ekronika.pl/storage/2019/06/kronika-logo.jpg adw. dr hab. Magdalena Fracczak-Matusiak, prof. UŁ2025-05-16 00:06:152025-05-16 00:39:31Tajemnica adwokacka przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w 2025 r.

AKTUALNY NUMER

okladka_78_NET

Twój adwokat / Ваш адвокат


twoj adwokat

Dokumenty niezbędne do prowadzenie czynności w sprawach obywateli Ukrainy – zbiór dokumentów do pobrania. WEJDŹ

DOŁĄCZ DO NAS

Odwiedź nasz profil
Dołącz do naszych czytelników

PROPONOWANE STRONY

Odwiedź również inne ciekawe strony. Kilka rekomendowanych przez nas znajdziesz poniżej.
Okręgowa Rada Adwokacka w Łodzi
Naczelna Rada Adwokacka
Adwokackie Centrum Mediacji przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Łodzi
Magazyn ADWOKAT …zajrzyj do adwokata!

Najnowsze artykuły

  • Do samorządu idzie się pracować16 maja 2025 - 00:14
  • Adwokatura ma głos16 maja 2025 - 00:13
  • Do Rady mam blisko16 maja 2025 - 00:12
  • Sądownictwo dyscyplinarne ostoją niezależności adwokatury16 maja 2025 - 00:11

REDAKCJA „KRONIKI”

90-531 Łódź, ul. Wólczańska 199

Kolegium Redakcyjne

42 633 33 73
katarzyna.piotrowska@adwokatura.pl

Wyślij wiadomość
© Copyright - Kronika - Pismo Izby Adwokackiej w Łodzi | polityka prywatności
  • Facebook
Odwrócone pomerium Nie-boska tragedia, czyli o wspólnocie utraconej
Scroll to top
Strona wykorzystuje pliki cookies w celach statystycznych i analitycznych. Możesz określić w przeglądarce warunki przechowywania i dostępu do cookies.AkceptujęPolityka prywatności