Zanieczyszczenie środowiska a prawa człowieka

Zestawienie przykładowych wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w zakresie ochrony środowiska

WYROK ETPC LÓPEZ OSTRA v. HISZPANIA (skarga nr 16798/90)

Przedmiot sprawy: Naruszenie art. 8 Konwencji w związku z uciążliwościami powodowanymi przez zakład przetwarzania odpadów skórzanych, zlokalizowany 12 metrów od domu skarżącej.

Istotne elementy sprawy: Zakład rozpoczął działalność bez wymaganego zezwolenia, emitował gazy, nieprzyjemne zapachy i zanieczyszczenia, okoliczni mieszkańcy zgłaszali problemy zdrowotne, władze lokalne ewakuowały tylko część mieszkańców. Skarżąca musiała zmienić miejsce zamieszkania z powodu uciążliwości.
Rozstrzygnięcie: Trybunał stwierdził naruszenie art. 8 Konwencji przez Hiszpanię.

Tezy i wnioski:

• Poważne zanieczyszczenie środowiska może naruszać prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, przy czym Trybunał analizował zanieczyszczenie nie jako takie, a powodowane przez przedsiębiorstwo i powodem naruszenia było nieefektywne działanie władz (np. wydawanie błędnych decyzji lokalizacyjnych).
• Państwo ma pozytywny obowiązek ochrony przed zanieczyszczeniami
• Władze muszą zachować równowagę między interesami ekonomicznymi a prawami jednostek
• Brak bezpośredniego zagrożenia zdrowia nie wyklucza naruszenia art. 8

WYROK ETPC DUBETSKA I INNI v. UKRAINA (skarga nr 30499/03)

Przedmiot sprawy: Naruszenie art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego) w związku z zanieczyszczeniem środowiska przez kopalnię węgla i fabrykę przetwórczą, położone w bezpośrednim sąsiedztwie domów skarżących.

Stan faktyczny: Skarżący mieszkali w strefie przemysłowej (strefa sanitarna) od lat 60. XX wieku. Działalność przemysłowa powodowała zanieczyszczenie wody gruntowej, szkody górnicze, zanieczyszczenie powietrza. Władze przez lata nie podjęły skutecznych działań naprawczych.

Rozstrzygnięcie: Trybunał stwierdził naruszenie art. 8 Konwencji przez Ukrainę.

Tezy i wnioski:

• Państwo ma pozytywny obowiązek ochrony mieszkańców przed szkodliwymi skutkami działalności przemysłowej, w kontekście naruszenia art. 8 EKPCz, tj. ochrony prawa do życia prywatnego i rodzinnego.
• Przesłanką wskazującą na naruszenie art. 8 jest długotrwałość narażenia na zanieczyszczenia przekraczające poziom zwykłej uciążliwości życia w społeczeństwie uprzemysłowionym. Za okres taki uznano ponad 12 lat niepodejmowania lub nieefektywnych działań podejmowanych przez władze.
• W przypadku niemożności eliminacji zagrożeń, państwo powinno zapewnić skuteczne przesiedlenie mieszkańców.
• Sam fakt historycznego zamieszkania w strefie przemysłowej nie zwalnia państwa z obowiązku ochrony.

WYROK ETPC GIACOMELLI v. WŁOCHY (skarga nr 59909/00)

Przedmiot sprawy/stan faktyczny: Skarżąca mieszkała 30 metrów od zakładu przetwarzania odpadów specjalnych. Zakład otrzymał pozwolenie na prowadzenie działalności w 1982 roku. W 1989 rozszerzono działalność o „detoksykację” odpadów niebezpiecznych. Proces obejmował użycie szkodliwych substancji chemicznych. Nie przeprowadzono oceny oddziaływania na środowisko przed rozszerzeniem działalności. Sądy administracyjne kilkakrotnie stwierdzały nieprawidłowości w funkcjonowaniu zakładu. Mimo to zakład kontynuował działalność.

Rozstrzygnięcie: Trybunał stwierdził naruszenie art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego).

Tezy i wnioski:

• Państwo nie zapewniło właściwej równowagi między interesem społeczności lokalnej a interesem gospodarczym.
• Władze nie przeprowadziły wymaganej oceny oddziaływania na środowisko.
• Kontynuowano działalność mimo negatywnych decyzji sądów.
• Nie uwzględniono praw mieszkańców w procesie decyzyjnym.
• Konieczność przeprowadzenia OOŚ przed rozpoczęciem potencjalnie szkodliwej działalności jako kluczowego elementu ochrony praw człowieka.
• Znaczenie udziału społeczeństwa w procesie decyzyjnym.
• Obowiązek państwa do egzekwowania decyzji sądowych, nie tylko ograniczenie się do przeprowadzenia procedury formalnej.
• Wymóg badania wpływu działalności na zdrowie mieszkańców.

WYROK ETPC TĂTAR v. RUMUNIA (skarga nr 67021/01)

Przedmiot sprawy/stan faktyczny: Sprawa dotyczyła kopalni złota Aurul w Baia Mare, w procesie wydobywczym wykorzystywano technologię z użyciem cyjanku sodu. Skarżący mieszkali ok. 100 m od zakładu przeróbczego kopalni. Syn skarżącego cierpiał na astmę oskrzelową, która uległa zaostrzeniu na skutek wycieku zanieczyszczeń do środowiska w styczniu 2000 r.

Istotne elementy sprawy: Władze nie przeprowadziły odpowiednich badań przed wydaniem pozwolenia. Mieszkańcy nie byli właściwie informowani o ryzykach. Nie podjęto odpowiednich działań po wystąpieniu awarii. Nie przeprowadzono badań wpływu działalności na zdrowie mieszkańców

Rozstrzygnięcie: Naruszenie art. 8 Konwencji (prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego)

Znaczenie wyroku: Podkreślenie zasady ostrożności w sprawach środowiskowych (działanie zapobiegawcze, nawet przy braku oczywistych naukowych dowodów).
Wskazanie obowiązku informowania o zagrożeniach. Konieczność oceny ryzyka przed wydaniem pozwoleń. Prawo społeczeństwa do informacji o zagrożeniach środowiskowych.