Polska i Unia Europejska na rozdrożu?

W 2004 r. Polska, razem z dziewięcioma innymi państwami, wstąpiła do Unii Europejskiej. Przed Polakami otworzyły się nowe możliwości, które obejmowały korzystanie ze swobód wspólnego rynku (swobodny przepływ osób, towarów, usług i kapitału), ale również inne korzyści, jak np. dotacje unijne, które dla Polski – jako nowego państwa Unii – były wysokie.

Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej stanowiło również uznanie przez państwa członkowskie UE, że Polska spełnia określone wymogi, w szczególności w zakresie poszanowania zasad demokracji, państwa prawa oraz praw człowieka. Polska przyjęła również na siebie związane z tym obowiązki, a też zobowiązała się, zgodnie z zasadą lojalnej współpracy, do zapewnienia skuteczności prawu Unii Europejskiej.

Ostatnie wydarzenia związane z członkostwem Polski w UE budzą zaniepokojenie. Przede wszystkim, Polska jest pierwszym państwem członkowskim, w stosunku do którego może być zastosowany unijny mechanizm dotyczący demokracji, praworządności i praw podstawowych.

Zgodnie z art. 2 TUE, Unia opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. Naruszenie tych zasad stwierdzane jest w specjalnej procedurze, opisanej w art. 7 TUE, przy czym w pierwszej kolejności państwo członkowskie, którego dotyczy problem, ma prawo zostać wysłuchane i jest nakłaniane do dobrowolnej zmiany kierunku swojej polityki. Jeżeli zostanie stwierdzone takie naruszenie, Rada może zdecydować o zawieszeniu niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów dla tego państwa członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego państwa w Radzie. Prawa wynikające z Traktatów to między innymi dotacje.

Kolejne wydarzenia przybliżają nas do zastosowania art. 7 TUE przeciwko Polsce. 15 listopada 2017 r. Parlament Europejski przyjął rezolucję w sprawie sytuacji w zakresie praworządności i demokracji w Polsce. Skrytykował w niej sytuację polskiego sądownictwa oraz Trybunału Konstytucyjnego, stwierdzając m.in., że przyjmowane w ekspresowym tempie i bez właściwych konsultacji społecznych przepisy mogą strukturalnie zagrozić niezawisłości sądów i osłabić praworządność w Polsce (1). Parlament zwrócił uwagę na spór toczący się wokół wycinki w Puszczy Białowieskiej, jak również na ograniczenie praw kobiet w Polsce w związku z niezapewnianiem właściwego szeroko rozumianych praw reprodukcyjnych. W dniu 20 grudnia 2017 r. Komisja Europejska, uznając, że sytuacja w Polsce nie poprawia się, zadecydowała o uruchomieniu wobec Polski procedury z art. 7 TUE.

Ponadto 20 listopada 2017 r. Trybunał Sprawiedliwości wydał postanowienie (2), w którym stwierdził, że działania podjęte w Puszczy Białowieskiej mogą stanowić poważną i nienaprawialną szkodę w interesach Unii Europejskiej oraz jej wspólnego dziedzictwa. Z tych powodów Trybunał zdecydował się na zastosowanie wobec Polski środków tymczasowych polegających na zakazie dokonywania wycinki drzew do czasu zakończenia postępowania. Wyjątkowo, jak zaznaczył TS, może być dopuszczona wycinka ze względu na bezpieczeństwo publiczne osób, ale tylko pod warunkiem, że nie jest możliwy mniej radykalny środek dla usunięcia zagrożenia w bezpośrednim sąsiedztwie tras transportowych lub istotnych obiektów infrastrukturalnych.

Dodatkowo Polska została zobowiązana do przedstawienia Komisji, w terminie 15 dni od notyfikacji postanowienia, szczegółowej informacji o środkach podjętych w celu wykonania postanowienia TS. Jeżeli Komisja stwierdzi naruszenie postanowienia, będzie mogła skierować sprawę do Trybunału, a ten, jeżeli potwierdzi wnioski Komisji, będzie mógł ukarać Polskę karą w wysokości 100.000 EUR za każdy dzień trwania naruszenia.

W chwili pisania tego tekstu nie wiadomo, jak ostatecznie zakończą się wymienione postępowania. Obecny kierunek wydarzeń nie napawa jednakże optymizmem. Z różnych przyczyn polityczno-ekonomicznych izolacja Polski w Unii Europejskiej nie jest dla naszego państwa i jego obywateli korzystna. Polska i UE stoją na rozdrożu, pozostaje pytanie, czy dalej pójdą tą samą drogą, czy też ich ścieżki się rozejdą.

__

(1) -  Rezolucja PE nr 2017/2931(RSP) w sprawie sytuacji w zakresie praworządności i demokracji w Polsce.

(2) – TS, sprawa C-441/17 R Komisja v. Polska, postanowienie z dnia 20 listopada 2017 r.